Het woord ‘Bon-sai’ (vaak verkeerd gespeld als 'bonzai') is afgeleid uit het Japans en betekent letterlijk ‘geplant in container’. Breder gezien is het de verzameling technieken om een boom op te kweken, te vormen en te verzorgen op een zodanige manier dat hij er natuurlijk en oud uitziet.
Bonsai is door de eeuwen heen ontwikkeld van het in containers houden van planten tot een gerespecteerde en verfijnde Aziatische kunstvorm die sinds enkele decennia zijn weg naar streken buiten Azië vindt.
Deze kleine boompjes zijn geen genetische afwijkingen. Sterker nog: Elke plant die een houten stam en takken vormt, kan als Bonsai opgekweekt worden: Ze zijn genetisch identiek aan de planten die bij ons allen in de omgeving groeien. Door de knoppen er uit te halen, takken te snoeien en takken met behulp van draad in bepaalde posities te brengen worden de bomen in een bepaalde vorm gebracht
Bonsai "Akirafutokoro Prince" (706 AD). Bron: Ritsumeikan University
Wat is Bonsai?
In het algemeen zijn Bonsai kleiner dan een meter hoog. Bij deze grootte zijn bladeren al snel relatief groot. En hoewel door gebruik van kleine potten en het snoeien van wortels de bladeren wel iets kleiner worden dan van de volgroeide bomen in het wild, worden bij voorkeur soorten gekozen welke van nature al relatief kleine bladeren hebben. Dit om de illusie van een miniatuurboom met duizenden bladeren te versterken.
Als je om je heen kijkt buiten dan zie je overal boompjes, struiken, heggen. Indien de plant op de juiste manier behandeld wordt, en (met toestemming) uitgegraven wordt in het rustseizoen kunnen al deze planten gebruikt worden als start materiaal voor je eigen Bonsai. De planten die je in de omgeving ziet groeien, kunnen gewoon gedurende de winter buiten blijven. Planten die uit de tropen komen (Denk aan de veelvuldig aangeboden Ficus Bonsai) moeten echter naar binnen zodra de temperaturen in de herfst beginnen te dalen. In ons overzicht van boomsoorten gebruikt voor Bonsai kan je meer informatie vinden over de verzorging van specifieke soorten.
Classificatie van Bonsai op basis van grootte
Het doel van Bonsai is om een boompje te kweken welke zo natuurlijk mogelijk overkomt en lijkt op een miniatuur boompje. Echter, als de boompjes kleiner worden (Tot de grootte van enkele centimeters hoogte) wordt het steeds lastiger om nog vertakkingen te creëren welke natuurlijk overkomen. Daarom worden Bonsai in verschillende grootte klassen ingedeeld. Deze indeling bepaalt in beperkte mate ook de verfijning welke te behalen valt. Oorspronkelijk is deze indeling overigens gebaseerd op het gewicht van de pot met plant, en het aantal mensen nodig om de boom te tillen.
Van klein naar groot worden de bomen als volgt ingedeeld
- Keshitsubo: 3-8 cm
- Shito: 5-10 cm
- Mame: 5-15 cm
- Shohin: 13-20 cm
- Komono: 15-25 cm
- Katade-mochi: 25-46 cm
- Chumono / Chiu: 141-91 cm
- Omono / Dai: 76-122 cm
- Hachi-uye: 102-152 cm
- Imperial: 152-203 cm
Lees verder over de Shohin en Mame Bonsai in het gedetailleerde artikel over deze kleine boompjes.
Bonsai te koop op een markt, Japan.
Betekenis van Bonsai
De Chinese karakters die gebruikt werden om de oorspronkelijke kunstvorm aan te duiden worden nu in aangepaste vorm gebruikt om de Japanse kunstvorm aan te duiden. Kort door de bocht kan Bonsai gezien worden als een combinatie van:
“Bon” [Het linker karakter hieronder] is een schaal of ondiepe pot.
“Sai” [Het rechter karakter hieronder]is een boom of andere groeiende plant welke vast geplant is in de grond.
De combinatie betekent dus “Een plant welke in een ondiepe schaal staat”.
Reproductie door Takao Itabashi, origineel van Takakane Takashina. Bron: Ritsumeikan University
Toegepaste plantkunde of een kunstvorm?
Zelf Bonsai kweken vereist een combinatie van plantkundige kennis en kunstzinnig gevoel. Zodra je door hebt hoe je een bepaalde plantensoort moet verzorgen, en hoe de plant reageert op jouw behandelingen, kan je je aandacht gaan richten op de vorm van de boom. De mooiste meesterstukken komen compleet natuurlijk over zonder enige onnatuurlijk ogende plekken. In andere woorden: De aandacht ligt niet bij het werk van de kunstenaar die de boom gevormd heeft, maar bij de perfectie van de boom. Voor meer informatie kan je verder lezen in het artikel over Bonsai stijlen.
Bonsai kunnen een uitdaging zijn voor je groene vingers, kunstgevoel, tijd, geld, opslag en vertoon mogelijkheden. Ze zijn zoveel meer dan gewone kleine boompjes in een pot. Ze kunnen heel voordelig worden verzameld in een achtertuin of voor vele duizenden euro’s worden gekocht en geïmporteerd uit Japan. Misschien is dat nog wel het leukste aan de hobby: Je kunt het zo uitgebreid of eenvoudig maken als je zelf wilt. Als je meer wilt weten over hoe je aan Bonsai kan beginnen, lees dan dit artikel.
Bonsai daagt zowel onze botanische, esthetische als design kwaliteiten uit.
Bonsai potten
De potten die gebruikt worden voor Bonsai kunnen een hobby op zichzelf worden. Hoewel ze oorspronkelijk in China en Japan werden gemaakt, zijn ze nu verkrijgbaar van pottenbakkers over de gehele wereld. Belangrijk is dat deze keramieke potten voldoende heet gebakken zijn, want dan zijn ze ook compleet weerbestendig en kunnen ook bij -20 buiten blijven staan.
Het vinden van de juiste pot voor je volgroeide Bonsai is een speurtocht en voor sommigen een doel op zich. De pot moet natuurlijk de kluit omvatten en de boom steun geven. Maar tegelijk moet de pot passen bij de stemming en vorm van de boom. Voor de meeste bomen worden zeer ondiepe schaaltjes gebruikt. Uitzondering hierop zijn potten voor bomen gevormd als een waterval. Deze bomen worden gekweekt om de illusie te wekken alsof ze van een rots klif hangen. Hiervoor zijn hoge slanke potten nodig, die stabiel moeten zijn.
Bonsai "Lente avond in Umeno-en" (1747 - 1752), door Utagawa Toyokuni. Bron: Ritsumeikan University
Gerelateerde kunstvormen
De term Bonsai wordt gebruikt om te refereren aan miniatuur boompjes in potten of schalen, naar Japanse stijl. Echter, het is ook een algemener gebruikte term en refereert dan aan soortgelijke kunstvormen in andere landen. Voorbeelden hiervan zijn:
- Penjing. Dit is de oorspronkelijke vorm waar Bonsai van afgeleid is. Hier worden complete landschappen ontworpen waarin stenen gebruikt worden om bergen, kliffen en heuvels te vertegenwoordigen. Deze landschappen worden soms wel meters hoog, en kunnen na het opbouwen niet meer verplaatst worden.
- Saikei. Dit is een nieuwere variant van Penjing in Japan waarin de landschappen een stuk kleiner zijn. Hierbij worden stenen, kleine plantjes en jonge boompjes gecombineerd. Vaak worden de boompjes naarmate ze ouder worden als individuele Bonsai gebruikt.
- Hòn non bô. Dit zijn Vietnamese miniatuur landschappen in de grootteorde van 30 tot 75 centimeter hoog. Naast rotsen en planten wordt ook water gebruikt om kleine eilandjes na te bootsen.
- Mai-dăt. In Thailand worden composities gemaakt welke symbolisch bezien moeten worden en lijken ietwat op de poses van dansers
Afhankelijk van de natuurlijke vorm van bomen in bepaalde delen van de wereld verandert de stijl waarin Bonsai gevormd worden van land tot land.
Gerelateerd aan het vertonen van Bonsai zijn een aantal kunstvormen te onderscheiden:
Accentplanten. Deze kleine plantjes worden gebruikt bij formele vertoningen van Bonsai. Dit kan gebruikt worden om een idee van schaal te bieden, balans in de opstelling te brengen of om een bepaald thema aan te halen.
Tokonoma. Een Bonsai staat in een formele opstelling meestal voor een wand, waaraan een dergelijke poster hangt. De Bonsai, accentplant en tokonoma samen worden zo gekozen dat ze samen een specifiek thema uitbeelden.
Suiseki. Een speciale kunstvorm is die van de suiseki ofwel toonstenen. Deze stenen zijn natuurlijke stenen welke bergen, kliffen, eilanden, hutten, dieren of andere bekende vormen kunnen nabootsen. Om ze beter te kunnen vertonen hebben de mooiste toonstenen een op maat gemaakte houten steun waarop de steen ligt. Deze onderkant past precies over de steen zodat geen ruimte blijft tussen de steen en de onderzetter. Lees meer over gerelateerde kunstvormen.
Dit is slechts een eerste indruk van de geweldige plantenkunst Bonsai. Met ervaring en enthousiasme is een wereld vol informatie over dit onderwerp te vinden. Belangrijk is om jezelf onder te dompelen en gewoon te beginnen. Zoek een lokale club en vorm een boom tot Bonsai. Auteur: Robert J. Baran (vertaald door J Ferwerda).